Beni Tanımadan Beni Neden Yargılıyorsun?

Psikolojik Etiketleme, Önyargı ve Rosenhan Deneyi Üzerine Bir Bakış

Günlük hayatta bir kişiye “dengesiz”, “depresif”, “takıntılı” gibi etiketler yapıştırmak kolaydır. Hele konu psikolojik sorunlarsa, çoğu insan anlamaya çalışmak yerine yargılamayı tercih eder. Nasıl varolduğu, ne derecede olduğu, etkilerinin ne olduğu gibi soruları genellikle sormazlar. yargılamalar da etiketlere dönüşür. Peki, bu etiketlerin ne kadar gerçek olduğunu hiç sorguladık mı?

1973 yılında psikolog David Rosenhan, bu sorunun peşinden giderek çarpıcı bir deney yaptı. Kendisi dahil 8 sağlıklı birey, ABD’deki farklı psikiyatri hastanelerine başvurarak yalnızca şunu söyledi:

“Sesler duyuyorum. Boş, donuk, vuran sesler.”
Bu kişiler dışında her şeyi normal anlattılar: Hayat öyküleri, davranışları, duyguları. Ama buna rağmen hepsi “şizofreni” tanısıyla hastaneye yatırıldı. Gerçek şu ki; hiçbirinde psikolojik bir bozukluk yoktu. ne kadar garip, değil mi?

İçeri girdikten sonra tüm davranışları “hastalık belirtisi” gibi görülmeye başlandı. Not almak, yalnız kalmak istemek, sessizce kitap okumak... Her şey “paranoya” ya da “çekilme davranışı” olarak yorumlandı. Halbu ki bunar oldukça insani davranışlardı...
Bu deneyin bize gösterdiği şey, bir etiketin arkasına gizlenen insanın artık görünmez hale geldiğiydi. Ne yaparsa yapsın etiketiyle var olmaya devam edeceğiydi...

Günümüzde Etiketler Değişti, Ama Bakış Aynı Kaldı

Bugün sosyal medyada biri “anksiyete yaşıyorum” dediğinde hâlâ “abartma” cevabını alabiliyor. Depresyonda olan biri, “haline şükret” diye azarlanabiliyor. Hâlâ “terapiye gidenler deli midir?” diye sorular soruluyor. Terapi daha iyi olmak için de vardır, deli etiketi koymak başkasının daha iyi olmasını engellemek değil midir? Birisinin terapiye gitmesi, terapiye gitmeyenden daha sorunlu veya güçsüz olduğu anlamına gelmemelidir.

Psikolojik etiketler, bireyin kimliğini örten kalın duvarlar gibi. O duvarları kaldırmadan insanları anlamamız imkânsız.

Etiketler, teşhislerin bile önüne geçebilecek kadar güçlüdür. Ama unutmayın: İnsan, bir tanıdan ya da bir davranıştan ibaret değildir.
Birini anlamadan önce yargılamanın kolaylığı, sadece karşı tarafı değil, tüm toplumu hasta eder.